Yetişkinlerde DEHB'yi Tanımak

Yetişkinlerde DEHB'yi Tanımak - Belirtiler, Tanı ve Güncel Durum

Giriş: DEHB Sadece Çocukluk Dönemi Sorunu mu?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), uzun yıllar sadece çocukluk dönemi ile ilişkilendirilen bir nörogelişimsel durum olarak görülüyordu. Ancak son yıllardaki araştırmalar bu görüşü tamamen değiştirdi. Yetişkin DEHB'si artık hem klinik hem de toplumsal olarak giderek daha fazla tanınan bir gerçeklik haline geldi.

2024 CDC verilerine göre, yetişkinlerde DEHB tanısı alan kişi sayısında 2020-2023 yılları arasında önemli bir artış gözlendi. Bu artış, hem toplumsal farkındalığın artması hem de tanı kriterlerinin gelişmesi ile ilişkilendiriliyor.

Yetişkin DEHB'sinin Temel Belirtileri

Dikkat Eksikliği Belirtileri:

• Odaklanma güçlüğü: İş, akademik veya sosyal aktivitelerde sürekli dikkat dağınıklığı
• Detay hatalarını gözden kaçırma: Önemli bilgileri atlama veya yanlış anlama
• Görevleri tamamlayamama: Başlanan projeleri yarım bırakma eğilimi
• Organizasyon problemleri: Zaman yönetimi, planlama ve düzenleme güçlükleri
• Günlük yaşam becerilerinde sorunlar: Fatura ödeme, randevu takibi gibi rutin işleri erteleme

Hiperaktivite-Dürtüsellik Belirtileri:

• İç huzursuzluk: Fiziksel hareketlilik azalsa da zihinsel huzursuzluk devam eder
• Sabırsızlık: Sıra bekleme, konuşma sırası alma gibi durumlarda güçlük
• Dürtüsel kararlar: Ani satın alma, iş değiştirme, ilişki kararları
• Konuşmada kontrol güçlüğü: Sözü kesme, düşünmeden konuşma
• Risk alma eğilimi: Sonuçlarını düşünmeden hareket etme

Yetişkin DEHB'sinin Yaşam Alanlarına Etkisi

İş Hayatında DEHB:

• Proje tamamlama güçlükleri
• Toplantılarda odaklanma problemleri
• E-posta ve dokümantasyon zorlukları
• Zaman yönetimi sorunları
• Çok görevlilik (multitasking) ile başa çıkamama

İlişkilerde DEHB:

• Partnerle iletişim problemleri
• Ev işlerini paylaşmada güçlükler
• Sosyal ipuçlarını kaçırma
• Duygusal düzenleme zorlukları
• Empati kurma güçlükleri

Tanı Süreci: Bilimsel Yaklaşım

Yetişkin DEHB tanısı kapsamlı bir değerlendirme gerektirir. Bu süreç şunları içerir:

Klinik Görüşme:

• Çocukluk dönemi öyküsü (DEHB belirtilerinin 12 yaş öncesi başlaması kriteri)
• Mevcut belirtilerin detaylı değerlendirilmesi
• Fonksiyonel bozulmanın belirlenmesi
• Aile öyküsü (genetik faktörler)

Standart Değerlendirme Araçları:

• ASRS (Adult ADHD Self-Report Scale): DSM-5 kriterlerine dayalı öz-bildirim ölçeği
• CAARS (Conners Adult ADHD Rating Scale): Kapsamlı değerlendirme aracı
• DIVA (Diagnostic Interview for ADHD in Adults): Yapılandırılmış klinik görüşme

Ayırıcı Tanı:

DEHB belirtileri başka durumlarla karışabilir:

• Anksiyete bozuklukları
• Depresyon
• Bipolar bozukluk
• Uyku bozuklukları
• Madde kullanım bozuklukları

Güncel Epidemiyolojik Veriler

2025 verilerine göre:

• Yetişkin DEHB prevalansı yaklaşık %2.8-4.4 arasında
• Kadınlarda tanı alma yaşı genellikle daha geç
• Telehealth kullanımı %46'ya ulaştı (2024 CDC raporu)
• Kombine tedavi (ilaç + terapi) yaklaşımı yaygınlaşıyor

Nörobiyolojik Temeller

DEHB'nin nörobiyolojik kökleri araştırmalarla desteklenmektedir:

Beyin Yapısı ve İşlevi:

• Prefrontal korteks: Yürütücü işlevler, dikkat kontrolü
• Anterior singulat korteks: Dikkat değiştirme, hata izleme
• Striatum: Motivasyon, ödül işleme

Nörotransmitter Sistemler:

• Dopamin: Motivasyon, ödül, dikkat
• Noradrenalin: Uyanıklık, dikkat sürdürme

Sonuç

Yetişkin DEHB'si tedavi edilebilirdir. Erken tanı ve uygun tedavi yaklaşımları ile bireyler yaşam kalitelerini önemli ölçüde artırabilir. Bir sonraki yazımda, kanıta dayalı tedavi yaklaşımlarını detaylı olarak ele alacağım.